اجلاس اتحادیه پارلمان‌های عربی؛ از نمایش اقتدار سوریه تا حمایت علنی از رژیم صهیونیستی

به گزارش راهبرد معاصر؛ نشست اتحادیه پارلمان‌های عربی پس از 2 روز گفتگو و تبادل نظر میان سران جهان عرب در شهر «امان» پایتخت اردن، سرانجام شب گذشته به کار خود پایان داد. این بیست و نهمین نشست اتحادیه پارلمان‌های عربی بود که در کشور اردن برگزار شد. هرچند که این نشست تحت شعار «قدس؛ پایخت ابدی فلسطین» برگزار شد، اما مهمترین نکته قابل تأمل در آن، عدم توافق کشورهای شرکت‌کننده در نشست بر سَر یک موضع واحد درخصوص مسأله فلسطین بود. سران کشورهای عربی در نشست اتحادیه پارلمان‌های عربی در ابتدای نشست، با سخنان و اظهارنظرهای خود اینگونه وانمود کردند که به دنبال حل و فصل نهایی مسأله فلسطین هستند و قصد دارند برای مقابله با اقدامات مخرب صهیونیست‌ها در اراضی اشغالی به ویژه در برهه حساس کنونی، موضع مشترکی اتخاذ کنند؛ اتفاقی که عملا رخ نداد. به هر روی، نشست اتحادیه پارلمان‌های عربی نیز مانند سایر نشست‌های مشترک کشورهای عربی نتوانست دیدگاهی مشترکی در خصوص شهر قدس اشغالی ارائه دهد. این در حالی است که این شهر در سایه اجرای احتمالی طرح موسوم به «معامله قرن» و انتقال سفارت آمریکا به این شهر با یکی از بزرگترین خطرات چند دهه اخیر خود مواجه است.

یکی از علل و عوامل مهم عدم دستیابی کشورهای عربی به یک موضع و دیدگاه مشترک درخصوص مسأله فلسطین، برخلاف آنچه که از نام‌گذاری نشست اتحادیه پارلمان‌های اسلامی استنباط می‌شد، به حاشیه رانده شدن مسائل مهم و سرنوشت‌ساز مربوط به فلسطین توسط سران برخی کشورهای شرکت‌کننده بود. نمایندگان کشورهایی نظیر عربستان سعودی، امارات و مصر نه‌تنها در جریان نشست مذکور تلاشی برای حمایت از مردم فلسطین و آرمان‌های آن‌ها صورت ندادند، بلکه با اتخاذ مواضعی که آشکارا نشانگر حمایتشان از رژیم صهیونیستی بود، صف خود را از حامیان مسأله فلسطین جدا کردند تا بار دیگر ثابت شود مسأله فلسطین نه تنها دغدغه شیخ‌نشینان مرتجع عرب نیست، بلکه به یک چالش و مانع بزرگ در فراروی آن‌ها برای برقراری و توسعه روابط با رژیم صهیونیستی، تبدیل شده است.

درهرصورت در جریان برگزاری بیست و نهمین نشست اتحادیه پارلمان‌های عربی نکات قابل تأملی وجود داشت که بدان اشاره می‌شود؛

1. شکسته شدن تابوی عدم حضور سوریه در نشست‌های عربی

یکی از نکات مهم و قابل تأمل نشست اتحادیه پارلمان‌های عربی، شکسته شدن تابوی عدم حضور سوریه در سلسله نشست‌های سران عرب بود. این برای اولین بار طی حدود هفت سال گذشته بود که یک هیأت عالیرتبه سوری در یک نشست رسمی با مشارکت سران عرب، شرکت می‌کرد. هیأت پارلمانی سوری به ریاست «حموده صباغ» در نشست اتحادیه پارلمان‌های عربی شرکت کرد تا بدین‌ترتیب تابوی عدم مشارکت دمشق در نشست‎‌های عربی بالاخره شکسته شود. این تابوشکنی اما با درایت و هوشمندی هیأت سوری به ریاست حموده صباغ موجب شد تا حضور دمشق در نشست اتحادیه پارلمان‌های عربی در کانون توجهات سیاسی و رسانه‌ای قرار گیرد، چراکه رئیس پارلمان سوریه از نشست مذکور به عنوان تریبونی برای تشریح مواضع دولت و ملت سوریه استفاده کرد و به نحو احسن به بازتاب واقعیت‌های این کشور در نزد افکار عمومی پرداخت.

رئیس پارلمان سوریه در جریان نشست اتحادیه پارلمان‌های عربی بدون در نظر گرفتن مشارکت کشورهایی نظیر سعودی و امارات، با شجاعت کامل به سخن گفتن از تروریسم، محاصره و جنگ‌رسانه‌ای توسط طرف‌های منطقه‌ای و بین‌المللی علیه دمشق مبادرت ورزید و از حامیان تروریسم در کشور خود با عنوان «تاجران جنگ» یاد کرد. وی همچنین با تشریح دستاوردها و پیروزی‌های مقاومت در نبرد با تروریسمِ تکفیری به تبیین این پیروزی‌ها و اهمیت آن‌ها برای برقراری صلح و ثبات در منطقه پرداخت تا بدین‌ترتیب، دمشق در کانون توجهات محافل سیاسی و رسانه‌ای قرار گیرد.

علاوه براین، هیأت سوری به ریاست حموده صباغ مورد استقبال گرم برخی هیأت‌های شرکت‌کننده در نشست اتحادیه پارلمان‌های عربی همچون هیأت‌های مصری و اردنی قرار گرفت تا بار دیگر روند تدریجی بازگشت سوریه به آغوش جهان عرب آشکار شود. درهمین ارتباط، روزنامه فرامنطقه‌ای «رأی‌الیوم» در مطلبی پیرامون حضور سوریه در یک نشست عربی رسمی می‌نویسد: می‌توان به ضرس قاطع گفت که «سوریه مقتدر» مهمترین خروجی نشست اتحادیه پارلمان‌های عربی بوده است. رئیس پارلمان سوریه با اعتماد به نفس کامل، جایگاه غرورآمیز کنونی دمشق در منطقه را بازتاب داد.

2. جابجایی منشأ تهدید از رژیم صهیونیستی به ایران

مسأله دیگری که در جریان نشست اتحادیه پارلمان‌های عربی به چشم خورد، اظهارات مجدد و نخ‌نمای برخی شرکت‌کنندگان در این نشست علیه جمهوری اسلامی ایران بود. این اتفاق درحالی رخ داد که اعضاء، دستور کار بیست و نهمین نشست را صرفا رسیدگی به مسأله فلسطین اعلام کرده بودند و حتی عنوان آن را نیز به این مسأله اختصاص داده بودند. نماینده امارات متحده عربی در این نشست برخلاف دستور کار جلسه به بیان برخی اظهارات ضد ایرانی پرداخت و همین مسأله موجب ظهور و بروز مناقشاتی در اثنای برگزاری نشست شد. نماینده امارات در نشست اتحادیه پارلمان‌های عربی در سخنانی مدعی شد: «کشورهای عربی می‌بایست به دخالت‌های ایران در امور دیگر کشورها نیز ورود کرده و به مداخلات تهران در منطقه پایان دهند!» این اظهارات با حمایت نماینده سعودی نیز همراه شد.

اینجا بود که رئیس پارلمان اردن به عنوان رئیس دوره‌ای اجلاس اتحادیه پارلمان‌های عربی خطاب به مقام اردنی اعلام کرد که پیشتر توافق شده بود نشست مذکور تنها به مسأله فلسطین اختصاص داشته باشد و نه ایران. در واقع، نمایندگان سعودی و اماراتی تمام تلاش خود را به کار بستند تا از طریق خارج کردن مسأله فلسطنی از دستور کار نشست اتحادیه پارلمان‌های عربی، به جای رژیم صهیونیستی، جمهوری اسلامی ایران را به عنوان تهدید پیش روی امت عربی و اسلامی معرفی کنند. نمایندگان این دو کشور حتی تلاش زیادی کردند تا در بیانیه پایانی نشست نامی از جمهوری اسلامی ایران برده و به محکومیت آن بپردازند اما در نهایت، مخالفت‌های اردن، سوریه و لبنان مانع از درج نام تهران در بیانیه پایانی نشست شد. درهمین راستا، «عبدالباری عطوان» تحلیلگر مشهور جهان عرب می‌گوید: «برخی کشورها شرکت‌کننده در نشست اتحادیه پارلمان‌های عربی تلاش کردند به منظور انحراف افکار عمومی، به جای اسرائیل، ایران را به عنوان خطری برای ثبات‌زدایی از منطقه جلوه دهند».

3. حمایت از رژیم صهیونیستی؛ این‌بار به صورت علنی!

علاوه بر آنچه که گفته شد، مسأله دیگری که توجه بسیاری از رسانه‌ها را در عرصه منطقه‌ای و بین‌المللی به خود جلب کرد، حمایت علنی سران شماری از کشورها از رژیم صهیونیستی در جریان نشست اتحادیه پارلمان‌های عربی بود. ماجرا از آنجا آغاز شد که در روز دوم و پایانی نشست، بیانیه پایانی برای امضاء میان اعضای شرکت کننده توزیع شد و در این هنگام صدای اعتراض نمایندگان مصر، امارات و عربستان بلند شد. آن‌ها به یکی از بندهای درج شده در بیانیه پایانی نشست به شدت معترض بودند و صراحتا خواستار حذف آن شدند. آن بند چیزی نبود جز «لزوم عدم عادی‌سازی روابط با تل‌آویو».

این موضع کشورهای مذکور که به صورت علنی اعلام شد و بازتاب گسترده‌ای نیز در محافل رسانه‌ای داشت، موجی از تنش را در نشست سران عرب حاکم کرد، به گونه‌ای که نمایندگان دیگر کشورها وارد مسأله شده تا پاسخ قاطعانه‌ای به حامیان رژیم صهیونیستی دهند. رئیس پارلمان اردن صراحتا خطاب به کشورهای مذکور اعلام کرد که اتحادیه پارلمان‌های عربی جای تصمیم‌گیری بر اساس منافع کشورها نیست و باید از رهگذر آن، خواسته‌های ملت‌ها منعکس شود. این موضع از سوی اردن و متعاقبا حمایت از آن توسط نمایندگان سوریه، لبنان، کویت موجب شد تا تلاش‌ها برای حذف بند «عدم عادی‌سازی روابط با رژیم صهیونیستی» از بیانیه پایانی نشست، ناکام بماند.

بر اساس آنچه که گفته شد، به نظر می‌رسد که مقامات شماری از کشورهای عربی برای اعلام حمایت از طرح موسوم به «معامله قرن» که قرار است پس از برگزاری انتخابات کنست (پارلمان) رژیم صهیونیستی از آن رونمایی شود، کمربندهای خود را محکم بسته‌اند و در این مسیر هیچ ابایی حتی از اعلام حمایت علنی از تل‌آویو و عادی‌سازی روابط با آن ندارند. مقامات مصری، اماراتی با موضع اخیر ثابت کردند که بزرگترین و چالشی‌ترین خطر پیش روی مسأله فلسطین یعنی «معامله قرن» از کوچکترین ارزشی در نزد آن‌ها برخوردار نیست. این موضع همچنین نشان داد که نزدیکی شیخ‌نشینان عرب به رژیم صهیونیستی، رفته رفته از ایستگاه «عادی‌سازی» به ایستگاه «علنی‌سازی» روابط درحال انتقال است.

4. نشانه‌های تغییر مواضع سعودی درقبال دمشق

درهمین حال، باید گفت که نشست اتحادیه پارلمان‌های عربی در اردن به عرصه‌ای برای رونمایی از نشانه‌های جدید تغییر مواضع سعودی در قبال دولت سوریه به ریاست «بشار اسد» تبدیل شد. از مهمترین این نشانه‌ها می‌توان به سخنان نماینده عربستان سعودی درباره سوریه و مشارکت آن در نشست، اشاره کرد. وی در این خصوص اعلام کرد که بازگشت دمشق به نشست‌های عربی ارزشمند است و ریاض از این مسأله استقبال می‌کند. این مقام سعودی همچنین اعلام کرد که نیازی نیست سوریه بدهی‌های خود به صندوق اتحادیه پارلمان‌های عربی را به این صندوق بازگرداند.

این اظهارات مقام سعودی با استقبال رئیس پارلمان سوریه نیز مواجه شد و وی صراحتا اعلام کرد که سوریه درهای خود را به روی همسایگان و برادرانش نبسته است. رئیس پارلمان سوریه با این اظهارنظر این پیام را به ریاض مخابره کرد که در صورت آمادگی عربستان سعودی، دمشق مشکلی برای ازسرگیری روابط خود با آن ندارد. نشانه‌های تغییر موضع سعودی درقبال دمشق درحالی در نشست سران عرب در اردن آشکار شد که روزنامه «القدس العربی» روز گذشته با انتشار گزارشی از اقدام ریاض در اعزام یک کنسول و دو کارمند به سفارت خود در سوریه، خبر داده بود.

علاوه‌براین، اظهارات اخیر «سرگئی لاوروف» وزیر خارجه روسیه درخصوص تفاهمات میان مسکو و ریاض درباره سوریه نیز خود به تنهایی گواه دیگری بر تغییر تدریجی مواضع سعودی در قبال سوریه است؛ مواضعی که در نشست اتحادیه پارلمان‌های عربی نیز به خوبی مشاهده شد. وزیر خارجه روسیه اخیرا اعلام کرده است که مقامات مسکو و ریاض بر سر حل بحران سوریه به تفاهم رسیده‌اند. برهمین اساس، به نظر می‌رسد که عربستان سعودی تسلیم شکست خود در سوریه و پیروزی مقاومت سوری بر تروریسم منطقه‌ای و بین‌المللی شده و به بقای اسد در رأس هرم قدرت در سوریه نیز رضایت داده است.

5. اتحادیه‌ عرب منفعل‌تر از همیشه

یکی از نکات قابل تأمل نشست اتحادیه پارلمان‌های عربی عدم مشارکت رهبران اتحادیه عرب در این نشست بود. درحالی که قرار بود «احمد ابوالغیط» دبیرکل اتحادیه عرب به عنوان عالی‌ترین مقام این اتحادیه به نمایندگی از این نهاد در نشست سران عرب در اردن شرکت کرده و به ایراد سخنرانی در مراسم افتتاحیه بپردازد، به یکباره خبر عدم حضور وی در نشست به سرخط بسیاری از اخبار رسانه‌ها تبدیل شد.

این غیبت اما گویای واقعیت‌هایی است که پیشتر نیز به اثبات رسیده بودند و آن، انفعال اتحادیه عرب در تصمیم‌گیری‌ها و تصمیم‌سازی‌های سرنوشت‌ساز برای جهان عرب است. اتحادیه عرب که از سال 1945 به منظور حمایت، حفاظت و حراست از تمامیت ارضی کشورهای عربی، حفظ استقلال آن‌ها، مقابله با تجاوزهای بیگانگان به این کشورها و ... تشکیل شده بود، در طول سال‌های گذشته و به دلیل تبعیت کورکورانه از سیاست‌های مخرب تعدادی از کشورهای عربی و در رأس آن‌ها عربستان سعودی، عملا از پایبندی به مسئولیت‌های ذاتی خود و استیفای حقوق ازدست رفته ملت‌ها بازمانده و به یک نهاد کاملا منفعل تبدیل شده است.

غیبت دبیرکل اتحادیه عرب در نشست اتحادیه پارلمان‌های عربی انفعال این اتحادیه در مشارکت در تصمیم‌گیری‌های سران عرب را بیش از پیش نمایان ساخت و افکار عمومی این پیام را دریافت کردند که حضور یا عدم حضور اتحادیه عرب در نشست‌های رسمی سران عربی باتوجه به نقش منفعلانه این نهاد، کوچکترین اهمیتی نمی‌تواند داشته باشد.